Θέατρο: Ψυχοθεραπεία από τα αρχαία ακόμα χρόνια

    Τι γίνεται όμως όταν κάποια άτομα αντιμετωπίζουν ψυχολογικά, ψυχοκοινωνικά ή ακόμα και ψυχοπαθολογικά προβλήματα από την ημέρα που γεννιούνται και οι γονείς δε δείχνουν την απαραίτητη προσοχή ή πολλές φορές δεν αντιμετωπίζουν το πρόβλημα του παιδιού τους όπως θα έπρεπε για να θεραπευτεί; Η ρίζα του προβλήματος βρίσκεται στην αδυναμία τους να μπουν στη θέση των άλλων, να κατανοήσουν πως αισθάνονται, έτσι ώστε να ανταποκριθούν με ευαισθησία στις ανάγκες τους. Έτσι πολύ συχνά παρεξηγούνται από τους άλλους ανθρώπους και περιθωριοποιούνται.

    Tο θέατρο είναι ως γνωστόν η αρχαιότερη μέθοδος ψυχοθεραπείας ατόμων που πάσχουν από ψυχοπαθολογικές ασθένειες. Η θεραπεία γίνεται μέσω της παιγνιοθεραπείας και της δραματοθεραπείας κι αφορά παιδιά, εφήβους ακόμα και ενήλικες. H Παιγνιοθεραπεία και η Δραματοθεραπεία είναι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση ψυχικών - σωματικών διαταραχών και στη συνειδητοποίηση, έκφραση και ανάπτυξη της δημιουργικής πλευράς του ανθρώπου. Απευθύνονται σε παιδιά, εφήβους, ενήλικες, οικογένειες και ομάδες.

    Η Παιγνιοθεραπεία ως μέθοδος ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης στηρίζεται στην φυσική ανάγκη των ανθρώπων για παιχνίδι. Δίνει έμφαση κατά κύριο λόγο στη λειτουργία και στο ρόλο που διαδραματίζει το παιχνίδι στην προετοιμασία του παιδιού στη ζωή. Θεωρεί το παιχνίδι ως την κυριότερη μορφή φυσικής και αβίαστης διαδικασίας μάθησης και ως τον αμεσότερο τρόπο απελευθέρωσης <<κάθαρσης>> του παιδιού από εντάσεις. Η Παιγνιοθεραπεία ανήκει στην κατηγορία των θεραπειών μέσω της Τέχνης (Art Therapies). Ξεκίνησε το 18ο αιώνα με τις παρατηρήσεις του Rousseau για τα παιχνίδια των παιδιών. Στην Παιγνιοθεραπεία το παιχνίδι καθ' αυτό αποτελεί την διαδικασία της θεραπείας, το παιδί ωθείται να παίξει συμβολικά, να επικοινωνήσει μέσα από εν σωματικά, προβολικά και παιχνίδια ρόλων ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο που βρίσκεται.
     Η Παιγνιοθεραπεία είναι μια διαδικασία που δίνει τη δυνατότητα το άτομο να εξελίξει και να δοκιμάσει χωρίς να διακινδυνεύει τις δυνατότητες του, τις επιθυμίες του και τις σκέψεις του. Η σφαίρα του παιχνιδιού είναι ένας ασφαλής χώρος για κάθε άτομο να αναπτυχθεί και να διορθώσει τις αδυναμίες του. Γι' αυτό λέμε ότι το παιχνίδι από μόνο του είναι δημιουργικό, θεραπευτικό και αναπτυξιακό. Η Παιγνιοθεραπεία αφορά όλο τον επιστημονικό και παιδαγωγικό κόσμο που ασχολείται επαγγελματικά με το παιδί. Η ελεύθερη χρήση του παιχνιδιού από τα παιδιά αποτελεί ένα μέσο εξέλιξης και ανάπτυξης της ψυχικής, σωματικής και συναισθηματικής υγείας τους και μπορεί να εφαρμοστεί σε Παιδικούς Σταθμούς, Σχολεία, Ομάδες Δημιουργικής Έκφρασης, Συλλόγους που αφορούν παιδιά κ.α.

     Χρησιμοποιείται σαν μέσο εκμάθησης και ενημέρωσης παιδιών σε θέματα πρόληψης, σε χώρους προστασίας παιδιών ή ενηλίκων, όπως φυλακές, αναμορφωτήρια, κέντρα αποτοξίνωσης, μονάδες κακοποιημένων γυναικών - παιδιών και γενικά σε ομάδες υψηλού κινδύνου με στόχο τη σωστή ενημέρωση και πρόληψη κινδύνων που απειλούν τα παιδιά. 

    Η Δραματοθεραπεία χρησιμοποιεί όλες τις μορφές του θεάτρου και της δράσης ως άμεση θεραπευτική παρέμβαση . Βασίζεται στην αντίληψη ότι το θέατρο περιέχει ενδογενείς θεραπευτικές ιδιότητες και ότι η δραματική μεταφορά έχει τη δύναμη να επιφέρει αλλαγές σε βαθύ επίπεδο (κάθαρση). Χρησιμοποιεί κυρίως θεατρικές τεχνικές (φωνή, κίνηση, αυτοσχεδιασμό, ρόλους), δομές (πρόβα , παράσταση , σκηνοθεσία) και άλλες εκφραστικές, δημιουργικές τεχνικές (ζωγραφική, πηλός, άμμος). Η Δραματοθεραπεία και η Παιγνιοθεραπεία ανήκουν στην κατηγορία των εναλλακτικών θεραπειών μέσω της τέχνης (Arts Therapies).

     Η Δραματοθεραπεία ως μέθοδος ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης, ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του '60 στην Αγγλία και τη δεκαετία του '70 στην Αμερική. Εξελίχθηκε και μορφοποιήθηκε μέσα από τις τεχνικές του θεάτρου (φωνή, κίνηση, αυτοσχεδιασμό, μιμική, κείμενο) και χρησιμοποιεί και άλλες μορφές έκφρασης όπως: τη ζωγραφική, τη μουσική, το χορό, τον πηλό. Αντλεί γνώση και εμπειρία από διάφορες ψυχοθεραπευτικές κατευθύνσεις όπως τη Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία, την αρχετυπική-Γιουγκιανή Ψυχοθεραπεία, τη Συστημική Ψυχοθεραπεία κ.ά. 

    Η Δραματοθεραπεία έχει τις ρίζες της στο αρχαίο θέατρο και στις αρχαίες θεραπευτικές τελετουργίες που ήταν συνδεδεμένες με τη ψυχική και σωματική υγεία και που χρησιμοποιούντο για την αντιμετώπιση του αγνώστου, για θρησκευτική λατρεία αλλά και για τον εξορκισμό μιας επιδημίας για τη γονιμοποίηση της γης ή μιας στείρας γυναίκας και για ότι άλλο ο άνθρωπος ένιωθε την ανάγκη να ζητήσει από κάποια ανώτερη δύναμη.

    Η Ψυχοθεραπεία άρχισε ουσιαστικά από το Φρόϊντ, Γιούνγκ και τους συγχρόνους τους και αναπτύχθηκε παραπέρα από άτομα που χρησιμοποίησαν δομές του θεάτρου και την ομάδα όπως οι: Jones, Moreno, Bion, Foulkes, Antony. Στόχος της Δραματοθεραπείας είναι να αναπτύξει την υγιή πλευρά του ατόμου, να του διδάξει νέους τρόπους διαπραγμάτευσης και αντιμετώπισης των καταστάσεων της ζωής του, επιφέροντας έτσι την ψυχική και συναισθηματική του ισορροπία. Μέσα από τις μεθόδους δράσης που χρησιμοποιεί διευκολύνει τη δημιουργικότητα, τη φαντασία, την αυτογνωσία, προσφέρει δυνατότητες για εξερεύνηση, αναγνώριση, επεξεργασία, αλλαγή συναισθημάτων και σχέσεων, διευρύνει τα όρια των εμπειριών του και μεγαλώνει το φάσμα των συναισθηματικών και κοινωνικών ρόλων που διαδραματίζει το άτομο στη ζωή του.

    Οι τεχνικές που χρησιμοποιεί η Δραματοθεραπεία: κίνηση, μίμηση, καθοδηγούμενη φαντασία, κοινωνιόγραμμα, ζωγραφική, πηλό, μύθους, παραμύθια επιτρέπουν προσωπικές εμπειρίες να ξαναβιωθούν, να επαναπροσδιοριστούν, να αντιμετωπιστούν με ένα συμβολικό και μεταφορικό τρόπο.

Σε μια Δραματοθεραπευτική Συνεδρία το προσωπικό σενάριο του κάθε μέλους παρουσιάζεται με συμβολική μορφή. Οι ιστορίες, τα θεατρικά κείμενα, τα παραμύθια παρέχουν μια δομή και την απαραίτητη απόσταση για εξερεύνηση.

    Η λέξη Δραματοθεραπεία συνίσταται από τις λέξεις "δράμα" και "θεραπεία". Στη λέξη "δράμα" (από το δράω-δρω, δράση), περιέχονται όλα τα μέσα δημιουργικής έκφρασης, ενώ στη λέξη "θεραπεία" περιέχεται η έννοια της αποκατάστασης της ψυχικής υγείας. Η Δραματοθεραπεία λοιπόν είναι, η σκόπιμη χρήση όλων των μορφών του θεάτρου και δράσης ως απευθείας μορφή θεραπευτικής παρέμβασης. Η πρακτική της Δραματοθεραπείας βασίζεται σε δύο προϋποθέσεις:

     Υπάρχει στενή σχέση μεταξύ της δραματικής έκφρασης και της θεραπευτικής διαδικασίας και μέσα από την αναπαράσταση υπάρχει η πιθανότητα της επίγνωσης και της αλλαγής. Αυτή η διαδικασία συνεισφέρει στην ανάπτυξη και διατήρηση της κοινωνικής και ατομικής ταυτότητας. Στη Δραματοθεραπεία η εμπειρία της δραματικής πράξης θεωρείται από μόνη της θεραπευτική. Υπάρχει δηλαδή θεραπευτική διάσταση ενδογενής στη θεατρική δράση.

Η Δραματοθεραπεία βασίζεται σε τρεις βασικές γνώσεις:

1.  το θέατρο
2.  τη ψυχοθεραπεία και
3. την κοινωνική ανθρωπολογία 

    Στη σύγχρονη κοινωνία μεγάλη αξία δίδεται στη λεκτική επικοινωνία. Όμως ο λόγος είναι ένα από τα μέσα του ανθρώπου για έκφραση και επικοινωνία και αποτελεί ένα μέρος της τέχνης του θεάτρου. Το θέατρο ενσωματώνει διάφορους τρόπους με τους οποίους ο άνθρωπος μπορεί να εκφράσει τα συναισθήματά του όπως είναι: η κίνηση, η μουσική, οι ήχοι. Τα βρέφη και τα μικρά παιδιά έχουν πολλούς τρόπους επικοινωνίας χωρίς λόγια. Ιστορικά ο άνθρωπος ήταν ικανός να επικοινωνεί προτού αναπτύξει το λόγο. Η μη λεκτική επικοινωνία είναι απαραίτητη για την έκφραση εκείνων των συναισθημάτων που δεν χρειάζονται λόγια ή για τα οποία δεν υπάρχουν λόγια. Η θεατρική έκφραση προσφέρει εναλλακτική λύση για το άτομο που δε μπορεί ή δε θέλει να μιλήσει.

    Η Δραματοθεραπεία απευθύνεται σε άτομα που θέλουν να διατηρήσουν την υγεία τους και να αναπτύξουν παραπέρα την προσωπικότητά τους, ή σε άτομα που αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες ψυχολογικές δυσκολίες, διαταραχές. Δουλεύει ομαδικά σε συνεδρίες εβδομαδιαίες αλλά και ατομικά. Ποιο συγκεκριμένα απευθύνεται:

• Σε παιδιά και εφήβους που επιδιώκουν να εξερευνήσουν τις διάφορες διαστάσεις της προσωπικότητάς τους και να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους μαθαίνοντας ταυτόχρονα κοινωνικούς ρόλους. 

• Σε παιδιά με ειδικές ανάγκες. 

• Σε ενήλικες κάθε ηλικίας που αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα όπως: πένθος, χωρισμό, προβλήματα στις σχέσεις τους, κατάθλιψη, διαταραχή διατροφής, άγχος ή που απλώς θέλουν να μάθουν περισσότερα για τον εαυτόν τους και που επιθυμούν να διευρύνουν τη δημιουργικότητά τους. 

• Σε ζευγάρια που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στις σχέσεις τους. 

•  Σε πιο σοβαρές ψυχοπαθολογίες όπως άτομα που βρίσκονται υπό ψυχιατρική παρακολούθηση. 

•  Σε οικογένειες. 

•  Σε ομάδες ανθρώπων με κάποιο κοινό πρόβλημα. 

    Η Δραματοθεραπεία δίνει τη δυνατότητα μεταμόρφωσης μέσα από το "δράμα", που επιτρέπει το μετασχηματισμό της εμπειρίας. Η απόσταση, που δημιουργείται μέσα από το ρόλο, τη σκηνή, το κείμενο ή τις άλλες μορφές έκφρασης, επιτρέπει την εξερεύνηση σε μεγαλύτερο βάθος. Η συμβολική φύση του δράματος μπορεί να έχει νόημα σε πολλά επίπεδα για όλη την ομάδα και τον καθένα ξεχωριστά. Η δραματική μεταφορά που ενσωματώνεται, προβάλλεται ή παίζεται επιτρέπει μια βαθιά εμπειρία και αλλαγή.

Επιμέλεια: Δώρα Λουκίσα

πηγή: www.ygeiaoikologiamag.gr